Kilka dni temu pisaliśmy o opinii Rzecznika Generalnego do sprawy toczącej się aktualnie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości. Przypomnijmy, że pytania prejudycjalne zadane przez fiński sąd dotyczyły właściwości prawa pracy oraz składników minimalnego wynagrodzenia.
O minimalnym wynagrodzeniu już pisaliśmy, dziś opisujemy pogląd Rzecznika na temat właściwości prawa pracy.
Dla porządku wyjaśnijmy, że przedmiotem sporu były wierzytelności płacowe 186 polskich pracowników, którzy – po zawarciu umów o pracę z polską spółką zostali oddelegowani w celu wykonywania pracy na terenie budowy elektrowni jądrowej w Finlandii. Praca była wykonywana pod nadzorem zarejestrowanego oddziału polskiej spółki w Finlandii.
Pracownicy ci indywidualnie przenieśli wierzytelności płacowe na związek zawodowy. Pracownicy są członkami związku zawodowego, który przejął dochodzenie wierzytelności płacowych przed sądem. Związek zawodowy twierdzi, że polska firma nie wypłaciła pracownikom wynagrodzenia zgodnie układami zbiorowymi obowiązującymi w sektorze energii elektrycznej i w sektorze instalacji elektrycznych w technologii budowlanej.
Jest bezsporne, że te układy zbiorowe zostały uznane za powszechnie stosowane zgodnie z art. 3 ust. 8 dyrektywy 96/71.
Dodatkowo polska firma podnosi, że wierzytelność ta nie może być przeniesiona na osobę trzecią na podstawie polskiego kodeksu pracy, który nie zezwala pracownikowi na zrzeczenie się prawa do wynagrodzenia powstałego ze stosunku pracy lub na przeniesienie tego prawa na osobę trzecią.
W odpowiedzi na argumenty, w odniesieniu do zbywalności wierzytelności związek zawodowy podnosi, że przeniesienie wierzytelności jest ważne, ponieważ wierzytelności te wynikają z pracy wykonywanej w Finlandii, a pracownicy, o których mowa, są także członkami związku zawodowego występującego jako powód w postępowaniu przed sądem odsyłającym. Zakazanie takiego przeniesienia byłoby zdaniem związku zawodowego sprzeczne z wieloma prawami ustanowionymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej
W związku z tym, fiński sąd krajowy skierował do Trybunału pytanie prejudycjalne:
„1) Czy związek zawodowy działający w interesie pracowników może powołać się bezpośrednio na art. 47 [karty] jako na bezpośrednie źródło praw wobec usługodawcy z innego państwa członkowskiego, jeśli przepis, któremu zarzuca się sprzeczność z art. 47 (art. 84 polskiego kodeksu pracy), stanowi przepis czysto krajowy?
2) Czy w postępowaniu sądowym o wymagalne wierzytelności w rozumieniu dyrektywy 96/71/WE prowadzonym w państwie miejsca [wykonywania pracy] z prawa Unii, w szczególności z wyrażonej w art. 47 [karty] oraz w art. 5 akapit drugi i art. 6 [dyrektywy 96/71] zasady skutecznej ochrony prawnej, interpretowanej w związku z zagwarantowaną w art. 12 [karty] wolnością stowarzyszania się w dziedzinie związków zawodowych (wolnością zrzeszania się), wynika, że sąd krajowy winien odstąpić od zastosowania przepisu kodeksu pracy państwa ojczystego pracownika stojącego na przeszkodzie przeniesieniu wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę na związek zawodowy państwa miejsca [wykonywania pracy] w celu zapewnienia jej [odzyskania], jeśli odpowiedni przepis państwa miejsca [wykonywania pracy] dopuszcza przeniesienie wymagalnej wierzytelności z tytułu wynagrodzenia w celu zapewnienia jej [odzyskania] – a tym samym legitymacji procesowej – na związek zawodowy zrzeszający wszystkich pracowników, którzy przenieśli swoje wierzytelności?
3) Czy art. 14 ust. 2 rozporządzenia Rzym I należy z uwzględnieniem art. 47 [karty] interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu uregulowania państwa członkowskiego, zgodnie z którym zabronione jest przenoszenie wierzytelności i roszczeń ze stosunku pracy?
4) Czy art. 14 ust. 2 rozporządzenia Rzym I należy interpretować w ten sposób, że prawem właściwym dla przenoszenia wierzytelności z umowy o pracę jest prawo, które zgodnie z rozporządzeniem Rzym I jest właściwe dla rozpatrywanej umowy o pracę, bez względu na to, czy na treść konkretnego roszczenia mają wpływ także przepisy innego prawa?”
W swojej opinii Rzecznik przypomniał, że podstawowa zasada odnosząca się do wyboru prawa w odniesieniu do stosunków umownych została wyrażona w art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rzym I. Zgodnie z tą zasadą w miarę możliwości należy szanować wybór prawa dokonany przez strony. Idea swobody wyboru przez strony prawa właściwego została także wspomniana w art. 8 ust. 1 rozporządzenia Rzym I, który ustanawia podstawową zasadę dotyczącą umów o pracę. A zatem dana umowa o pracę podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rzym I.
W niniejszej sprawie z akt wynika, że strony, które zawarły umowy o pracę, wyraźnie wybrały prawo polskie (chociaż zawarły w umowie o pracę niejednoznaczne odniesienie, iż przepisy prawa fińskiego także będą „uwzględniane”) jako prawo, któremu powinny podlegać warunki zatrudnienia i pracy danych pracowników. Ostatecznie jednakże nie jest konieczne określanie prawa, jakiemu podlegają indywidualne umowy o pracę będące przedmiotem niniejszej sprawy.
Istotne jest to, że związek zawodowy oparł roszczenia na prawach wynikających z licznych postanowień zawartych w odnośnych układach zbiorowych, które zostały uznane za powszechnie stosowane w przyjmującym państwie członkowskim (czyli w Finlandii). Postanowienia te dotyczą praw minimalnych, które powinny być zagwarantowane pracownikom w danych sektorach zatrudnienia. Problemy będące przedmiotem niniejszej sprawy wynikają bowiem właśnie z faktu, że odnośne układy zbiorowe przewidują prawa pracowników, które nie odpowiadają prawom zagwarantowanym pracownikom na mocy na przykład prawa polskiego.
W tym zakresie rząd polski, jak i firma podnoszą, że wierzytelności wynikające z umowy o pracę nie mogą być „oddzielone” od całej umowy. Twierdzą oni, że każdy inny wniosek prowadziłby do wzmocnienia niepewności w odniesieniu do prawa właściwego dla wierzytelności wynikających ze stosunku pracy. Ich zdaniem wszystkie wierzytelności wynikające z indywidualnej umowy o pracę podlegają prawu właściwemu dla tego stosunku. W ich opinii w niniejszym przypadku, zgodnie z wyborem dokonanym wyraźnie przez strony, prawem właściwym jest prawo polskie. W konsekwencji roszczenia przedstawione przez związek zawodowy należy badać w oparciu o obowiązujące polskie ustawodawstwo.
Rzecznik skrytykował jednak ten pogląd twierdząc, że nie ma powodu, który wykluczałby możliwość jednoczesnego zastosowania dwóch (lub większej liczby) systemów prawnych do praw i obowiązków wynikających z jednej umowy. Taka możliwość jest bowiem wyraźnie przewidziana – i akceptowana – w art. 8 ust. 1 rozporządzenia Rzym I, który dopuszcza jednoczesne zastosowanie kilku systemów prawnych w odniesieniu do jednej umowy o pracę.
Rzecznik przypomniał, że art. 23 rozporządzenia Rzym I zawiera wyjątek od stosowania norm kolizyjnych, które ustanawia to rozporządzenie. Inaczej mówiąc, w przypadku gdy przepisy prawa Unii ustanawiają normy kolizyjne dotyczące zobowiązań umownych w odniesieniu do szczególnych zagadnień, normom tym należy dać pierwszeństwo.
Art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71 – oraz środki krajowe wdrażające ten przepis – stanowią zdaniem Rzecznika wyraz takiej normy w odniesieniu do zagadnień, których dotyczy ten przepis. W tym zakresie szczególne znaczenie ma okoliczność, że art. 3 ust. 1 tej dyrektywy stanowi, iż państwa członkowskie zapewnią, że bez względu na to, jakie prawo stosuje się w odniesieniu do stosunku pracy, przedsiębiorstwa będą przestrzegały najważniejszych bezwzględnie obowiązujących przepisów, o których mowa w tym artykule (w tym minimalnych stawek płac). Przepis ten ustanawia zatem „poziom ochrony, jaki powinien być gwarantowany pracownikom delegowanym” przez przyjmujące państwo członkowskie. W tym względzie w odniesieniu do przepisów bezwzględnie obowiązujących określonych w dyrektywie norma kolizyjna wynikająca z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rzym I ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi normami (bardziej ogólnymi) przewidzianymi w tym rozporządzeniu.
Wg Rzecznika, w konsekwencji w zakresie, w jakim wierzytelności płacowe rozpatrywane w sprawie przed sądem odsyłającym wynikają z minimalnych stawek płac w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 96/71, które powinny być przestrzegane, rozstrzygnięcia o ich zasadności należy dokonywać w oparciu o prawo państwa członkowskiego, które jest właściwe zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy, a zatem o prawo państwa członkowskiego, do którego pracownicy są delegowani.
Inaczej mówiąc, wierzytelności płacowe, które są przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, objęte są zakresem szczególnej normy kolizyjnej wymienionej w art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71. Jest tak w szczególności dlatego, że przepis ten odsyła do prawa państwa członkowskiego, do którego pracownicy są delegowani. W konsekwencji zgodnie z art. 14 ust. 2 rozporządzenia Rzym I zbywalność tych wierzytelności także siłą rzeczy podlega prawu tego państwa.
W świetle powyższego zdaniem Rzecznika, iż art. 14 ust. 2 rozporządzenia Rzym I w związku z art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71 należy interpretować z ten sposób, że kwestia, czy pracownik delegowany może w przyjmującym państwie członkowskim przenieść wierzytelność płacową, jaką posiada względem swego pracodawcy, na związek zawodowy, podlega prawu właściwemu dla rozpatrywanych wierzytelności płacowych. W zakresie, w jakim wierzytelności te wynikają z warunków zatrudnienia i pracy, o których mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71, stosowane powinno być prawo państwa członkowskiego, do którego pracownicy są delegowani, i to w odniesieniu nie tylko do tych wierzytelności, ale także do ich zbywalności.
Rzecznik Generalny zaproponował, aby Trybunał udzielił następującej odpowiedzi na pytanie prejudycjalne fińskiego sądu:
Artykuł 14 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) w związku z art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług należy interpretować w ten sposób, że kwestia, czy pracownik delegowany może w przyjmującym państwie członkowskim przenieść wierzytelność płacową, jaką posiada względem swego pracodawcy, na związek zawodowy, podlega prawu właściwemu dla rozpatrywanych wierzytelności płacowych. W zakresie, w jakim wierzytelności te wynikają z warunków zatrudnienia i pracy, o których mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 96/71, stosowane powinno być prawo państwa członkowskiego, do którego pracownicy są delegowani, i to w odniesieniu nie tylko do tych wierzytelności, ale także do ich zbywalności.
Jak już wspomnieliśmy kilka dni temu, opinia Rzecznika nie jest wiążąca dla Trybunału.